Қансонарда бүркітші шығады аңға,

Тастан түлкі табылар аңдығанға.

Жақсы ат пен тату жолдас – бір ғанибет,

Ыңғайлы ықшам киім аңшы адамға, − деп ұлы Абай өлеңіне қосып, көз алдыңызға әдемі картинаны салып берген «аңшылық һәм саятшылық өнері» жайлы сөз етпекпіз. Аталған өнердің біздің әрбіріміздің тамырымызда тулап ағып жатқан қанға сіңген ежелгі, төл дәстүр екендігін тәптіштеп жатудың қажеті де жоқ. Тарихқа бойласақ, бұл кәсіп қазақ өмірінің бір қызығы болған. Қызығы деп жай айта салу болмас, «құндылығы» деген сипатқа көбірек үйлеседі. Мұны біз саятшы Көбеков Мұратпен аз-кем әңгіме кезінде түсіндік.

– Мұрат Жамбылұлы, ата кәсіпке қалай келдіңіз?

– Байжүніс дейтін үлкен атам да қазақтың осы өнерін жанына серік етіпті. Өзім қазір бүркіт ұстаймын, тазы жүгіртемін. Қаршыға, ителгі, сұңқар құстарын баптаймын. Ағайынды үш-төрт үйміз. Оның қай-қайсының шаңырағынан бүркітті көре аласыз. Інілерім Алмас пен Аянның жеткен жетістіктерімен мақтана аламын. Ауыз толтырып айтуға тұрарлық «Чемпион» атақтары бар. Ұлттық спорттан жаттықтырушы есебінде, жастардың бойына салтымызды жақсылап дарытуға тырысып жүрмін. Жасым 33-те. Ес кіргелі осы кәсіпті үйренумен келемін. Алдыңғы буын мені осыған тәрбиеледі. Бала күнімде үлкендер «Құсқа жем бер» деген сияқты жеңіл жұмыстарын тапсырып жүрді. Оның үстіне саятшыға керек құс, тазының бәрі алыста емес, дәл үйімізде болған соң, бәрібір саятшылықтан ұзай алмадым. Көзбен көріп өскенім өмірімнің ажырамас бөлшегіне айналды. Қазақ «Жар таңдау мен мамандық таңдаудан қателеспеу керек» дейді. Мен кәсібімді жаңылмай, көп іздеп сабылмай таптым.

– Әр құстың күтімі бір-біріне ұқсамайтын, ерекше болады деп жатады. Сол рас па?

– Бүркіт қоянға, түлкіге түседі. Бұл құсты саятшылыққа арнап өсіру өте үлкен еңбекті талап етеді. Семіртіп күніге ет беруге болмайды. Әр ас-ауқатының өз мөлшері, уақыты бар. Осы секілді, ескеруі керек ұсақ-түйектер баршылық. Негізі, бүркіт қасқырды да алады деп жатады. Бірақ, оны өз тәжірибемде байқап көрмеппін. Тек, аталарымнан естігенім бар. «Қасқырға да бүркіттің бүркіті, ең мықтысының ғана шамасы келеді», − деп айтып отыратын. Ал, қаршығаға келсек, ол қоян, қырғауыл ұстайды. Қаршығаның өзіне де ерекше күтім керек. Адам жатырқағыш келеді. Сондықтан ең әуелгі міндет – өзіңе үйрету, былайша айтқанда, бауыр бастыру.

– Өсіріп отырған ұл-қызыңыз да осы өнерге әуес дейді. Қызығушылық қалай басталды? Оған сіздің көзқарасыңыз қалай?

– 3 сыныпта оқитын ұлым бар. Оны саятшылыққа үйретіп жүрмін. Әлі қатайған жоқ. Дегенмен, негізгі білімді алды деп ойлаймын. Құстарға қатысты әңгіме бастасаңыз, іліп алып кетіп отырады. Бұл бойына сіңіре алғандығының белгісі шығар.

– Барлығы бірдей аң аулап, құс баптаған отбасында дүниеге келе бермейді ғой. Өзге жастардың осы дәстүрімізге қызығушылығы бар ма?

– Жастардың қызығушылығы жоқ деп айта алмаймын. Түрлі сауалдармен алдыма келеді. Шын ықылас танытып, саятшылыққа қызығушылығы салмақты болса, ары қарай да ақыл-кеңесімді аямаймын. Мектептерден де ұсыныс келіп жатады. «Экскурсия ретінде, оқушыларды алып барсақ, осы тарихымызды танытсақ» деген тілектер түседі. Мен одан бас тартпаймын. Қуана-қуана келісіп жатамын. Себебі, келер ұрпақ бабалар жүріп өткен жолды білуі, тануы тиіс. Қазір құс,тазыларды тойларға алып шығатын тәсіл де пайда болды. Ондай да ұсыныстар келіп жатады. Жалпы, өзім қазақылықтың иісі аңқитын, төл өнер түрлерінің жан-жақты таныла түсуін құптаймын.

– Аңға шыққанда олжалы болу үшін қандай кеңес бересіз?

– Ауылдан 20-30 шақырым қашықтағы маңға аңға шығамын. Таңға жуық шыққан дұрыс. Күн көтерілгеннен кейін аулайтын аң кезіктіру қиынға соғады. Ол уақытта інінде жатады. Аң аулау өте кірпияз дәстүр. Қағидаттарын білмесең, олжалы оралуың қиын. Мәселен, ауа райына да мән беруге тура келеді. Қатты желді күндері қанжығам майланады деп ойламай-ақ қойыңыз. Қыркүйек пен наурыз айларының аралығында аңға шығу өте қолайлы.

– Әңгімеңізге рақмет!

 Сұхбаттасқан Ілия СҰЛТАН